سونامی فرهنگی در قدرت نرم

فناوری پیچیده امروز در عصر اطلاعات، روابط رمزآلود و متعددی را به وجود آورده و حیطه های مختلف فرهنگی،اجتماعی و سیاسی را در نوردیده تا به این وسیله اهداف مشخص و از پیش تعیین شده ای را دنبال کند.

در این میان فرصت مناسبی فراهم شده تا برخی از کشورهای مدعی قدرت و البته ابرقدرتها، بتوانند به توسعه طلبی و اعلان پیام های خاصی از جانب خویش را در شرایط متنوعی تبلیغ کنند و توسعه دهند.این توسعه می تواند به گونه ای باشد که با توسعه طلبی دیگران هم به نوعی مقابله کند و به طور کلی توسعه طلبی از جنس فرهنگی- اجتماعی است که در فضایی غیر خشونت، رخ می دهد و افزایش قدرت را به شیوه نرم در پیش می گیرد.

قدرت نرم عبارت است از توانایی شکل دهی ذهنی به توجیهات دیگران. به عبارت دیگر جنس قدرت نرم از انواع اقناع و درقدرت سخت از مقوله (وادار و اجبار) کردن می باشد.

اقتدار و هدایت تنها منحصر به این نیست که فردی رهبری افکار عده ای را برعهده گیرد، بلکه آنچه امروز دیده می شود وجود نوعی رهبری نامحسوس در سطح وسیع جهانی است. این به گونه ای است که بتوان افراد را به سمت و سوی خاصی جذب کرد و آنها را به سوی آنچه شما می خواهید سوق داد، در چنین شرایطی اینطور به نظر می رسد که دیگر نیازی به استفاده از هویج و چماق برای مجبور کردن افراد نیست.

قدرت نرم چیست؟

برای پاسخ به این سوال بهتر است در ابتدا ببینیم مفهوم قدرت به چه معناست.

قدرت توان تحمیل اراده بر

 قدرت را می‌توان از حیث کارکردی و ابزاری تقسیم بندی کرد. بر اساس تقسیم‌بندی «ژوزف نای»، یکی از نظریه پردازان مطرح دکترین قدرت نرم، قدرت بر دو نوع «قدرت سخت» Hard power و قدرت نرم Soft power تقسیم می‌شود. اما در ایران تقریبا از یک دهه پیش تا به حال، قدرت را بر سه دسته تقسیم بندی می‌کنند. و در حد فاصل بین قدرت سخت و قدرت نرم، از قدرت دیگری به نام «قدرت نیمه سخت» نام می برند. این تقسیم‌بندی سه گانه از قدرت تنها مخصوص ایران است و در هیچ عرف آکادمیکی چنین تقسیم‌بندی وجود ندارد. حال باید ببینیم که این سه نوع قدرت چه تعریفی دارند و نیز هر یک از آنها ناظر بر کدام یک از حوزه ها هستند:

1- قدرت سخت:

همان طور که از اسم آن می توان دریافت، ناظر بر قدرت نظامی و توان نظامی است. بنابراین موضوعی به نام «خشونت» عنصر اصلی آن است. از طریق اعمال قدرت سخت است که شخص یا کشور خاصی را «مجبور» به انجام دادن کاری می‌کنند. بنابراین قدرت سخت، «قهری» و «اجبار‌آمیز» است. این نوع قدرت معمولا زمانی استفاده می‌شود که کشوری بخواهد کشور و سرزمینی دیگر را به تصرف خود در آورد.

2- قدرت نیمه سخت:

ساز و کار قدرت نیمه سخت از طریق «تشویق» و «تنبیه» است. حوزه ی کاری این نوع قدرت متنوع است و مشتمل بر حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و .. می شود. از طریق به کارگیری قدرت نیمه سخت می‌توان با استفاده از اعضای یک کشور، «دولت»ی دست نشانده در آن کشور به وجود آورده و از این طریق بر دولت و بازار و ارکان مهم آن جامعه تسلط پیدا کرد.

3- قدرت نرم:

که بیشتر ناظر بر ابعاد فرهنگی، روانی و اطلاعاتی است. تعبیری که رهبر انقلاب از این نوع قدرت داشته‌اند. اصطلاح «استعمار نو» بوده است. در این نوع قدرت، به جای تصرف و تسلط سرزمین‌ها و یا دولت‌‌ها، تصرف «ذهن» ‌ها و «قلب‌»ها مد نظر قرار می گیرد.. به سادگی روشن است که ابزارهای رسیدن به چنین هدفی در اولویت اول، رسانه های فرهنگی و اطلاعاتی است.

نکته مهم این است که در مقابل قدرت سخت و نیمه سخت می‌توان صلابت به خرج داد و مقابله به مثل کرد. اما در فرایند قدرت نرم از آنجا که فعالیت ها و عملکردهای آن به صورت غیر مستقیم و نامحسوس است، انسان بدون آن که بداند تحت تاثیر قرار گرفته و به اصطلاح دچار «استحاله» می شود.

قدرت نرم عبارتست از:

• رفتار با جذابیت قابل رویت اما غیر محسوس

• قدرت نرم (نه زور است ، نه پول). در قدرت نرم به روی ذهنیت ها سرمایه گذاری می شود.

قدرت نرم به آن دسته از قابلیت ها و توانایی های کشور اطلاق می شود که با به کارگیری از ابزاری چون فرهنگ، آرمان و یا ارزش های اخلاقی، به صورت غیرمستقیم بر منافع یا رفتارهای دیگر کشور ها اثر می گذارد.

قدرت نرم، تبلیغات سیاسی نیست بلکه مباحث عقلانی و ارزش های عموم را شامل می شود و هدف آن تغییر افکار عمومی خارج و سپس داخل کشور است.

وسایل ارتباط جمعی در جهان امروز، جهان های ذهنی و غیر واقعی را گه گاه به شکل آرمانی به دنیا مخابره می کنند. آنها دیگر به انتقال واقعیت فکر نمی کنند، بلکه واقعیت ها را می سازند.

هدف رسانه ها از قدرت نرم در ابتدا مدیریت افکار عمومی نیست، بلکه رسانه ای در دنیا موفق است که بتواند با افکار عمومی حرکت کند و خود را سازگار با آنها نشان دهد.

در عصر رسانه های نوین، به مدد تکنولوژی پیشرفته ارتباطات و اطلاعات، کسب قدرت نرم به مراتب راحت تر از بدست آوردن و نگهداری قدرت سخت است و دولت ها اگر بتوانند مفاهیم جدید امنیتی را برای خود باز تعریف کنند، در آن صورت مجبور نیستند لشکرهای عظیم نظامی خود را تقویت نمایند.

مهندسی افکار عمومی در دنیای امروز یکی از بزرگترین و البته موفقیت آمیزترین شیوه هایی است که برای هدایت افکار مردم به کار گرفته می شود. این مساله خصوصا در رابطه با کشورهای جهان سوم و خاورمیانه به طور دقیق تری صورت می گیرد.

به نظر می رسد آنچه که امروز بیش از هر چیز برای جهانیان تبلیغ می شود، دعوت به خوشی،خوشگذرانی و خاموشی اندیشه است.

ایجاد تنوع در سرگرمی و لذت افراد می تواند بهترین وسیله باشد برای اینکه توجه را از نقاط مهم و اساسی منحرف ساخت. به این ترتیب افراد به سمتی می روند که کمتر بیندیشند و بیشتر تفریح کنند و لذت برند. در چنین شرایطی می توان اقدامات تاثیرگذاری را عملی کرد. چرا که لافکری و سرخوشی بی هدف در میان افراد یک جامعه، شرایطی را مهیا می کند که می توان افکار عمومی را در دست گرفت و هر سمتی هدایت کرد. نه اینکه مهندسی افکار در همین حیطه خلاصه شود بلکه این یکی از مهمترین حیطه هایی است که امروز مصادیق قدرت نرم را می توان در آن جستجو کرد.

پس بدانیم و باور داشته باشیم که در پس مظاهر خوشی و لذتی که در طی زندگی روزمره با آنها مواجه هستیم، معانی بسیاری نهفته است که به طور نامحسوس افکار ما را هدایت می کند. بررسی موردی هر یک از این ها در این نوشتار نمی گنجد. فقط بهتر آن است که مراقب باشیم، به یکباره تسلیم این همجمه عظیم نشویم.

سایت کانون اندیشه جوان

مرکز اسناد انقلاب اسلامی